Bağımlılık, bireyin haz duygusuyla ilgili olarak, yaşadığı içsel problemlerden uzaklaşmak için başvurduğu, kişinin olumsuz sonuçlarına rağmen bağımlı olunan nesneden vazgeçemediği bir rahatsızlıktır. Bağımlılık, bağımlı olunan maddenin (bu sigara, alkol, uyuşturucu vs. olabilir) geçici olarak bireyi mutlu etmesi ve bireyin sürekli bu hissiyatı devam ettirmek istemesiyle gerçekleşmektedir. Ağırlıklı olarak bağımlı olan her bireyde mutsuzluk ve başarısızlık hissi hakim olmakla birlikte bağımlılığın sonucu olarak gerek fiziksel gerek ruhsal birtakım rahatsızlıklar ortaya çıkabilmektedir. Bunun yanında bireyin aile ve sosyal yaşamında yaşadığı problemler topluma da yansıyabilir. Bağımlı olunan madde, bireyin beynindeki sinir mekanizmasını bozduğundan toplumsal olaylara, sosyal anksiyeteye ve ani öfke patlamalarına sebebiyet verebilir.
Bağımlılığın kişinin iradesine bağlı olduğu düşünülürken bağımlılık tekrar döngülerine sahip ömür boyu sürebilen bir beyin hastalığıdır ve çoğu zaman bir irade meselesi olmanın dışına çıkabilmektedir. İrade meselesi olması kısmı kişinin bağımlı olacağı nesneyi (madde, alkol vs.) kullanmayı tercih edip etmemesiyle ilgilidir. Eğer kişi tercih edip bağımlı olacağı nesneyi kullanırsa iradesi aktifleşir ve düzenli kullanıma geçip bırakabileceğini düşünür. Sonrasında ise kişinin beynindeki ödül-ceza mekanizması zarar görebilir ve kişi iradesini kaybedebilir hale gelebilir.
Beyinde yer alan ödül mekanizması, muhakeme, karar verme , dürtü gibi fonksiyonlara sahip olan frontal korteks, duygulardan sorumlu olan amigdala bağımlılığın gelişmesindeki en büyük etkenlerdendir. Bağımlılığın her aşamasında beyinde değişiklikler meydana gelmektedir. Bağımlılık geliştirilen madde beyindeki ödül mekanizmasında yer alan dopaminin salgılanmasına neden olur. Salgılanan dopamin bağımlı olunan maddeden haz alınmasını sağlar. Alınan bu haz gittikçe yoğunlaşır ve kişinin frontal korteksini etkiler ve yanlış kararlar alınmasına sebebiyet verir. Bunun yanında zarar gören dopamin beyindeki öğrenme bölgesini etkileyerek öğrenme yetisinin bozulmasına ve kişinin yeni bilgiler öğrenme, kaydetme ve hatırlama yetilerine engel olur.
Kimler Bağımlı Olabilir?
Bağımlılık birçok kişide ortaya çıkma olasılığı barındıran bir durumdur. Psikososyal bir bozukluk olan bağımlılık; bireyin alışmış olduğu maddeye karşı psikolojik ve fizyolojik olarak ilgi duyması, miktarını arttırmak istemesi, alınmadığı takdirde yoksunluk hissini ortaya çıkarması nedeniyle kişinin yaşamını zorlaştırabilmektedir.
Yoksunluk hissi bireyin bağımlı olduğu maddeyi almadığında terleme, titreme, bulantı-kusma ve epileptik nöbet gibi geçirdiği şiddetli ataklar olarak açıklanabilir. Kişinin vücudu bağımlı olunan nesneye karşı tolerans geliştirir bu sebeple bağımlı olunan madde alınmadığında yoksunluk sendromu ortaya çıkabilir.
Bağımlılığın Nedenleri Nelerdir?
Bağımlılık tek bir sebep ile açıklanamaz. Bağımlılık çevresel ve genetik faktörün bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Psikolojik açıdan bakıldığında; birey yaşamış olduğu travmalardan, olumsuz ilişkilerden kaçınmak için herhangi bir bağımlılığa karşı açık hale gelebilir. Örneğin travma yaşamış olan bireylerde madde, olumsuz ilişkilere sahip bireylerde ise alkol kullanımı daha sıktır. Sosyal açıdan bakıldığında ise bireyin bağımlılık geliştirmesi bir kaçıştır. Sorunlu bir ailede yetişmiş olan veya anne babası boşanmış olan bireylerde bağımlılık diğer bireylere oranla daha fazla olabilmektedir.
Bağımlılık Nasıl Anlaşılır?
Eğer birey:
- Maddeyi kullanmadığında yoksunluk yaşama,
- Günlük işlevlerde ihmalkarlık,
- Geçmişte bırakmaya çalışma ve başarısız deneyimler,
- Olumsuz davranışlarda artma,
- Sosyal ilişkilerde zayıflama ,
gibi belirtiler gösteriyorsa bireyin bağımlılık geliştirip geliştirmediğinin değerlendirmesi sağlıklı olur.
Stj. Meryem Kılıç
Kaynakça
Tuncer, S. B., & ŞİMŞEK, Z. (2022). Travmatik Yaşantıların Bağımlılık Tedavi Sürecine Etkisi. Bağımlılık Dergisi, 23(3), 1-1.